Nieodłączną cechą Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (i innych krajów znajdujących się w bloku komunistycznym) była zasada nomenklatury. Polegała ona na tym, że osoba sprawującą funkcję kierowniczą musiała mieć rekomendację odpowiedniego komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale niekoniecznie odpowiednie kwalifikacje do objęcia stanowiska. Cofnięcie rekomendacji oznaczało partyjne wotum nieufności i zwykle kończyło się zwolnieniem tej osoby z kierowniczego stanowiska[1].

Pod koniec 1954 r. nomenklaturze Komitetu Powiatowego PZPR w Górze Śląskiej podlegało 521 stanowisk: wydziałowi organizacyjnemu – 234, wydziałowi rolnemu – 237 i wydziałowi propagandy – 65. Po zsumowaniu liczby stanowisk nomenklatury poszczególnych wydziałów nie dają ogólnej sumy. Wcześniej nawet przed reformą administracyjną (zniesienie gmin i utworzenie gromad) 262 stanowiska podlegały wydziałowi organizacyjnemu.

Nomenklatura wydziału organizacyjnego obejmowała przewodniczących i sekretarzy Gromadzkich Rad Narodowych, posterunki Milicji Obywatelskiej, sekretarzy Podstawowych Organizacji Partyjnych PZPR, nadleśnictwo. Wydziałowi rolnemu podlegali m.in. przewodniczący spółdzielni produkcyjnych[2].

W 1958 r. nomenklaturze KP PZPR w Górze Śląskiej podlegało już mniej stanowisk, bo tylko 175. Był to efekt przełomu październikowego z 1956 r. Odnotowano, że bez porozumienia z KP PZPR zatrudniano osoby na stanowiskach podlegających nomenklaturze. Dla przykładu wymieniono, że Wojewódzki Zarząd Przemysłu Terenowego we Wrocławiu zatrudnił dyrektora i głównego księgowego w Powiatowym Przedsiębiorstwie Przemysłu Terenowego[3]. Prawdopodobnie chodzi o Górośląskie Zakłady Wielobranżowe Przemysłu Terenowego. Składały się one z drukarni, zakładu odzieżowego (późniejsza „Moda Dolnośląska”) i winiarni. W 1958 r. dyrektorem był Zbigniew Leeg[4], a od maja 1959 r. – Józef Betliński[5]. Chcę opisać podobny, choć lepiej udokumentowany przypadek działania wbrew regule nomenklatury.

Podczas posiedzenia PMRN 8 lutego 1957 r. wystąpił przewodniczący Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego Wacław Leździej z wnioskiem, żeby zwolnić dotychczasowego dyrektora MPGK Emila Chechelskiego. Pełnił tę funkcję od 1955 r. Uzasadnił to rozluźnieniem dyscypliny w zakładzie i brakiem kwalifikacji dyrektora. Zaproponował, żeby szefem MPGK został Feliks Szułczyński[6]. To wystąpienie poprzedziła decyzja I sekretarza KP PZPR Mieczysława Kostrzewskiego, który zlecił, żeby PPRN nakazało PMRN odwołanie E. Chechelskiego ze stanowiska dyrektora MPGK. Miało to nastąpić dopiero po doprowadzeniu do porządku centralnego ogrzewania w PDK, w czasie zimy bowiem doszło do jakiejś awarii[7].

Leon Krysztofiak, członek PMRN, od razu podważył podane uzasadnienie, choć nic nie miał przeciw tej kandydaturze. Był zaskoczony, że pojawiła się kwestia zwolnienia E. Chechelskiego. Uważał, że zmiana następuje ze względu na to, że kandydat na dyrektora został zwolniony z aparatu partyjnego, czyli KP PZPR, i trzeba dla niego znaleźć inną pracę[8].

Przewodniczący PMRN Kazimierz Pietrakiewicz przyjął bez jakichkolwiek zastrzeżeń konieczność zwolnienia Emila Chechelskiego i jego uzasadnienie w postaci braku kwalifikacji. Stwierdził, że stosunek służbowy z nim będzie rozwiązany z dniem 1 marca 1957 r. z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia[9]. Jednak wówczas nie doszło do zwolnienia, bo Wojewódzki Zarząd Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w imieniu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej je zakwestionował (pismo z kwietnia 1957 r.). Prezydium musiało wyrazić zgodę na tę decyzję personalną, w jej bowiem gestii znajdowało się wyrażenie zgody na powoływanie i odwoływanie dyrektorów przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, więc PMRN uchyliło swe postanowienie o zwolnieniu E. Chechelskiego[10].

Do sprawy zwolnienia E. Chechelskiego powrócono 7 marca 1958 r. na posiedzeniu PMRN. Przewodniczący K. Pietrakiewicz odczytał wyciąg z protokołu Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy MPGK mówiący o gorszącym zachowaniu E. Chechelskiego. K. Pietrakiewicz poinformował, że był niejednokrotnie upominany za wybryki nie licujące z godnością członka PZPR, pił wódkę z pracownikami oraz „niemoralnie zachował się wobec portierki Hotelu Miejskiego”. Na zakończenie swego wystąpienia postawił wniosek o zwolnienie E. Chechelskiego ze stanowiska dyrektora. Członkowie PMRN podjęli więc uchwałę o rozwiązaniu stosunku służbowego z E. Chechelskim, motywując to niemoralnym zachowaniem się, zaniedbywaniem się w obowiązkach służbowych. Ponadto pomimo kilkuletniej pracy na stanowisku dyrektora nie starał się on zdobyć potrzebnych kwalifikacji, a chwiejnym charakterem rozprężał obowiązkowość wśród pracowników MPGK[11]. Emil Chechelski został zwolniony z dniem 30 czerwca 1958 r.[12]

Nie był to koniec perypetii z obsadzeniem stanowiska dyrektora MPGK. PMRN wystąpiło do władz nadrzędnych, czyli prawdopodobnie do Wojewódzkiego Zarządu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej we Wrocławiu, o zatwierdzenie Rościsława Sokołowicza na stanowisko dyrektora MPGK. Okazało się, że ta decyzja została podjęta bez uzgodnienia z egzekutywą KP PZPR. W swoim piśmie egzekutywa wyjaśniła, że w świetle wytycznych Komitetu Centralnego PZPR z czerwca 1957 r. o nomenklaturze kadrowej decyzje kadrowe podlegają uzgodnieniu z instancją partyjną działającą na danym terenie. A Prezydium Miejskiej Rady Narodowej tej czynności nie dokonując, działało na własna rękę. K. Pietrakiewicz podczas posiedzenia 6 czerwca 1958 r. oznajmił, że skontaktował się z egzekutywą i omówił kandydaturę na dyrektora MPGK. Egzekutywa wskazała Zdzisława Wójcika. Członkowie PMRN tę decyzję przyjęli do wykonania[13].

Zdz. Wójcik długo nie podyrektorował, bo od 1 października 1959 r. stanowisko szefa MPGK objął Czesław Orłowski[14]. Kolejni dyrektorzy: Jan Jakuczun (w latach1961-1962 i od 1964 r.), Eugeniusz Połocki (od 1962 do 1963). W 1968 r. podjęto decyzję o połączeniu MZBM (siedziba na ul. Kościuszki 9, dyrektor Kazimierz Borysowski)
i MPGK (siedziba na ul. Marchlewskiego 49, obecnie ul. Podwale; dyrektor Jan Jakuczun) w MPGKiM. Dotychczasowi dyrektorzy utracili swe stanowiska[15]. Z dniem 31 grudnia 1968 r. powołano na stanowisko dyrektora MPGKiM Zbigniewa Hołyńskiego, pracownika PPRN[16]. W 1972 r. odwołano Zb. Hołyńskiego, a jego miejsce zajął Kazimierz Paluch[17]. W 1975 r. funkcję dyrektora pełnił Władysław Fogt[18].

 

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: „Kwartalnik Górowski” 2018 nr 62 s. XXVII-XXIX

 

 

[1] Z. Zblewski, Leksykon PRL-u, Kraków 2001 s. 99-100.

[2] APL: KP PZPR Góra Śląska 28 s. 55-58.

[3] APL: KP PZPR Góra Śląska 45 s. 115-119.

[4] APW: PPRN 315 s. 20 („Analiza działalności przedsiębiorstwa za okres od stycznia 1958 r. do 30 czerwca br.”
z 24 lipca 1958 r.; s. 12-20).

[5] APL: KP PZPR Góra Śląska 36 s. 198 (posiedzenie egzekutywy 20 maja 1959 r.)

[6] APL: PMRN Góra Śląska 68 s. 31-32.

[7] APW: PPRN Góra Śląska 300 s. 157-158.

[8] APL: PMRN Góra Śląska 68 s. 31-32.

[9] APL: PMRN Góra Śląska 68 s. 32-33.

[10] APL: PMRN Góra Śląska 68 s. 120.

[11] APL: PMRN Góra Śląska 69 s. 77-78.

[12] APL: PMRN Góra Śląska 69 s. 191.

[13] APL: PMRN Góra Śląska 69 s. 214.

[14] APL: PMRN Góra Śląska 70 s. 306.

[15] APL: PMRN Góra Śląska 80 s. 222-224.

[16] APL: PMRN Góra Śląska 80 s. 291.

[17] APW: KP PZPR Góra Śląska 86 s. 155.

[18] APL: RNMiGG 42 s. 72.